Friday, June 14, 2013
Sunday, January 29, 2012
Kingdom's 2011 GDP 6.9%
Cambodia's gross domestic product grew 6.9 per cent year-on-year in 2011, and is set to increase to 6.5 per cent this year, according to preliminary projections from the Ministry of Economy and Finance. Please click this link
Continue reading...
Wednesday, July 14, 2010
ប្រវត្តិពុទ្ធិសាសនា
+ពុទ្ធសាសនានៅសម័យហ្វូណន
អាណាចក្រហ្វូណនពីសតវត្សទី២មុនគ្រឹស្តសករាជ រហូតដល់សតវត្សទី៦នៃគ្រឹស្តសករាជ បានកាន់នូវលទ្ធិហិណ្ឌូដោយមានព្រះមហាក្សត្រជាអ្នកដឹកនាំ និងមានជំនឿលើព្រះសិវ និងព្រះវិស្ណុ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដីព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏មានវត្តមានរួចជាស្រេចហើយនៅលើទឹកដីនៃអាណាចក្រនេះ ដែលជាសាសនាទី២បន្ទាប់ពីព្រាហ្មណ៍សាសនា។ព្រះពុទ្ធសាសនាមានភាព រីកចម្រើនរុងរឿងនៅកំឡុងសតវត្សទី៥-៦នៃគ្រឹស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទកៅឌិណ្ឌន្យវរ្ម័ន ព្រោះមានការបញ្ជូនព្រះសង្ឃខ្មែរ និងជាតិឥណ្ឌាទៅកាន់ប្រទេសចិនដើម្បីយកឯកសារ និងពុទ្ធរូបទៅថ្វាយដល់ស្ដេចក្រុងចិន ហើយព្រមទាំងបានជួយបកប្រែគម្ពីររពីសំស្ក្រឹតទៅភាសាចិនទៀតផង។ ព្រះសង្ឃនាមសង្ឃបាលបានគង់នៅ ស្រុកចិន១៦ឆ្នាំព្រមទាំងបានទទួលងារជាព្រះរាជគ្រូរបស់ចិនទៀតផង នេះក៏ព្រោះតែចំណេះដឹងផ្នែកសាសនារបស់ព្រះអង្គ។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យចេនឡា
នៅសម័យហ្វូណនព្រះពុទ្ធសាសនានៅរុងរឿងគួរសមនៅឡើយ។ លុះដល់ចុងសតវត្សទី៧តាមសង្ឃដីការបស់ព្រះសង្ឃចិនមួយអង្គព្រះនាមយ៉ី សិង ដែលបាននិមន្តត្រឡប់ពីប្រទេសឥណ្ឌាទៅកាន់ប្រទេសចិនកាត់តាម រាជាណាចក្រចេនឡាឱ្យដឹងថា ‘ពីដើមឡើយព្រះធម៌មានភាពរុងរឿងណាស់ ហើយបានផ្សព្វផ្សាយគ្រប់ទិសទី តែឥឡូវនេះស្ដេច កំណាច មួយអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញចោលអស់ ហើយព្រះសង្ឃរកតែមួយអង្គនិមន្តមិនបានផង (ត្រឹងងា ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគ១+២,១៩៧៣)។ តាមរយៈនេះឃើញថាព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានសាបរលាបនូវឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន នៅក្នុងសតវត្សនេះ ប៉ុន្តែមិនមែនមានន័យថាបាត់បង់ទាំងស្រុងនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញនៅសតវត្សក្រោយមកពុទ្ធសាសនាមហាយានបានចាប់ផ្ដើមផ្សាយ ឥទ្ធិពល របស់ខ្លួន និងមានប្រជាពលរដ្ឋបានគោរពខ្លះៗហើយ។ នៅសម័យនេះមានសិលាចារិកតែមួយគត់ដែលនិយាយពីព្រះភិក្ខុពុទ្ធសាសនា ចំនួនពីរអង្គ។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យអង្គរ
បន្ទាប់ពីការទ្រុឌទ្រោមនៃលទ្ធិពុទ្ធសាសនាហីនយាននៅសម័យចេនឡានា កំឡុងសតវត្សទី៧មក ពុទ្ធសាសនា មហាយានបានចាប់ផ្តើមកកើតឡើង រហូតដល់សម័យអង្គរ។ នៅក្នុងសតវត្សទី៩រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ មានការ ប្រារព្វធ្វើពិធីទេវរាជនៅលើភ្នំគូលែន ដែលអាចបង្ហាញថាព្រះរាជាអង្គនេះមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំចំពោះ ព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លានៅសម័យនោះ និងមានការគោរពរាប់អានខ្លាំងពីប្រជារាស្ត្រខ្មែរ។ តែទោះជាយ៉ាងណាក្ដីក៏ពុទ្ធសាសនាមហាយានបានបន្តវត្តមានរបស់ខ្លួនដដែល នៅលើទឹកដីខ្មែរលាយឡំជាមួយនឹងលទ្ធិព្រាហ្មផងដែរ។ តាមរយៈឯកសារខ្លះបានបង្ហាញថាពុទ្ធសាសនាបានរីកចម្រើន និងមានការទទួលស្គាល់បន្តិចម្ដងៗ ពីប្រជារាស្ត្រ និងព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបន្តបន្ទាប់មក។ នៅសតវត្សទី៩ក្នុងរាជព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ មានការសាងសង់បារាយណ៍ខាងកើតឈ្មោះ យសោធរតដាក ដោយនៅភាគខាងកើតលើច្រាំងនៃបារាយណ៍នេះមានការសាងសង់បន្ថែមនូវ អាស្រមសម្រាប់គណៈសាសនានៅសម័យនោះដូចជា៖
-ព្រាហ្មណាស្រម សម្រាប់អ្នកកាន់និកាយព្រះឥសូរ
-វៃស្នវាស្រម សម្រាប់អ្នកកាន់និកាយព្រះវិស្ណុ
-សៅគតាស្រម សម្រាប់អ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ
តាមរយៈនេះឃើញថានៅសម័យនោះពុំមានការហាមឃាត់ មិនឱ្យគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ ទោះបីព្រាហ្មណ៍សាសនាមានការរីកចម្រើនខ្លាំងក៏ដោយ។ ហើយព្រះមហាក្សត្រមានការបើកចំហចំពោះប្រជាពលរដ្ឋឱ្យមានសិទ្ធិក្នុង ការគោរពសាសនានោះដែរ។
តាមប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរយើងសម័យអង្គរបានបង្ហាញទៀតថា នាសម័យអង្គរ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានបានចាប់ផ្ដើមរុងរឿងនៅក្នុងរាជ្យរបស់ក្សត្រ មួយចំនួន។
-រាជព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១
ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ជាបឋមក្សត្រខ្មែរទី១នៃសម័យអង្គរ ដែលបានលើកតម្កើងព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យថ្កុំថ្កើងរុង រឿង។ ទ្រង់គ្រងរាជសម្បត្តិនៅកំឡុងឆ្នាំ(១០០២-១០៥០) ជាពុទ្ធសាសនិកដ៏ឆ្នើម ដែលបានគាំទ្រ និងលើកទឹកចិត្តដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលរាប់អានចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា លើសពីនេះពុទ្ធសាសនាថេរវាទត្រូវបានព្រះអង្គធ្វើការផ្សព្វផ្សាយ ឱ្យកាន់តែរុងរឿង ហើយបានតម្កើងសាសនានេះជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ទោះជាព្រះអង្គជាពុទ្ធសាសនិកក៏ដោយចុះ ព្រះអង្គក៏តែងមេត្តាដល់សាសនាព្រាហ្មណ៍ផងដែរ ដោយនៅសម័យនោះអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងអ្នកកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍បានរស់នៅជាមួយគ្នាដោយសុខសាន្ត។ តាមសិលាចារិកបានបង្ហាញអំពីទឹកចិត្តរបស់ព្រះអង្គ គោរពស្រឡាញ់ចំពោះពុទ្ធសាសនាទាំងពីរនិកាយ គឺហិនយាន និងមហាយាន ដោយព្រះអង្គបានប្ដូរតួនាទីរបស់គ្រួសារព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យដែលមាន នាទីរៀបចំពិធីសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រតាមបវេណីព្រាហ្មណ៍នោះ ឱ្យទៅជាបុព្វជិតកំពូល របស់ព្រះអង្គវិញ។ ភស្ដុតាងមួយទៀតដែលបង្ហាញឱ្យកាន់តែច្បាស់ថាព្រះអង្គជាពុទ្ធសាសនិក នោះ គឺព្រះអង្គមានមរណៈនាមថា នវ៌ាបទ។
-រាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ព្រះមហាវីរក្សត្រដ៏ឆ្នើមបំផុតរបស់ខ្មែរនាសម័យអង្គរ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ដែលជាស្ថាបនិកទី៣នៃទីក្រុងអង្គរ សំណង់ប្រាសាទជាច្រើនត្រូវបានសាងសង់នៅក្នុងរាជក្សត្រអង្គនេះ ដែលសំណង់ប្រាសាទទាំងនោះជាប្រភេទសំណង់ បែបពុទ្ធសាសនា និងខ្លះទៀតបង្ហាញពីការបញ្ជូលគ្នា ទាំងពុទ្ធលក្ខណ និងព្រាហ្មណ៍លក្ខណ។ ទ្រង់គ្រងរាជ្យសម្បត្តិក្នុង ឆ្នាំ(១១៨១-១២១៥) ដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូបានចាត់ទុកថាជាសម័យកាលមួយដែលកម្ពុជារុងរឿង ជាទីបំផុត ក្នុងប្រវត្តិ សាស្ត្រខ្មែរ។ ក្រៅពីការរីកចម្រើនរុងរឿងក្នុងផ្នែកសង្គម នយោបាយ ហើយវិស័យសាសនាក៏រីកចម្រើនព្រមជាមួយនោះផងដែរ។ ព្រះអង្គបានលើកស្ទួយព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ឱ្យបានថ្កុំថ្កើង តែទោះជាយ៉ាងនេះក្ដីព្រះអង្គក៏មិនដែលបំភ្លេចចោលព្រហ្មញ្ញសាសនា នោះដែរ។ ព្រះអង្គបានបង្រួមសាសនាទាំងពីរចូលគ្នាតែមួយ ក្នុងបំណងដើម្បីលើកស្ទួយដល់ពុទ្ធសាសនាមហាយានដែលព្រះអង្គបានគោរព ជាសាសនារបស់រដ្ឋ និងដើម្បីកុំឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលនៅជាប់ដិតដាមជាមួយ ព្រហ្មញ្ញសាសនាមានការអាក់អន់ចិត្តផងដែរ។ ភាពវៃឆ្លាតនេះបានធ្វើឱ្យមានការឯកភាពគ្នាក្នុងការរស់នៅរបស់ ប្រជាពលរដ្ឋក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ និងធ្វើឱ្យមានស្ថេរភាពនយោបាយក្នុងស្រុកផងដែរ។ លទ្ធិទេវរាជត្រូវបានប្រែក្លាយទៅជាពុទ្ធិរាជវិញ មានភស្ដុតាង ដែលបង្ហាញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានមានការរីកចម្រើនខ្លាំងនៅក្នុងសម័យនេះ ដូចជា សំណង់ប្រាសាទបែបពុទ្ធសាសនាជាច្រើនពាសពេញផ្ទៃប្រទេស ដូចជា(ប្រាសាទតាព្រហ្ម ប្រាសាទព្រះខ័ន)ជាដើម ដែលជាស្នាព្រះហស្ថរបស់ព្រះអង្គ។ នៅសម័យឆ្នាំ១១៨០ព្រះសង្ឃខ្មែរមួយរូបជាបុត្ររបស់ព្រះបាទជ័យ វរ្ម័នទី៧ ព្រះនាមតាមលិន្ទ បានទៅសិក្សាភាសាបាលី និងចំណេះដឹងផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនានៅកោះសេរីលង្កាហើយបាននាំចូល ចំណេះដឹងទាំងនេះមកវិញនៅកំឡុងឆ្នាំ១១។ ព្រះអង្គទទួលមរណៈនាមថា មហាបរមសៅគត។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទ្រង់ផ្ទាល់ជាពុទ្ធសាសនិក មហាយានដែលជាភស្ដុតាងបញ្ជាក់កាន់តែច្បាស់ថាពុទ្ធសាសនាថេរវាទបាន រីកចម្រើនរុងរឿងខ្លាំងនៅសម័យនោះ។ បេសកកម្មរបស់ពួកចិននៅសម័យនោះមកកាន់ក្រុងអង្គរ ដែលដឹកនាំដោយ Chou Ta-Laun នៅឆ្នាំ១២៩៦-១២៩៧ បានកត់សម្គាល់ឃើញមានព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាថេរវាទនៅលើទឹកដីនេះ។
+ពុទ្ធសាសនានៅសម័យចុងអង្គរ
គេបានដឹងមកហើយដែរថា ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទនេះរីកចម្រើនតាំងពីរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧មក ម្លេះដោយទ្រង់បានបញ្ជូនបុត្ររបស់ទ្រង់ព្រះនាមតាមលិន្ទទៅ បួសជាព្រះសង្ឃ និងសិក្សាចំណេះដឹងពីពុទ្ធសាសនាជាភាសាបាលីនៅកោះស្រីលង្ការ។ ព្រះអង្គម្ចាស់តាមលិន្ទបានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ហើយបានផ្សព្វផ្សាយ អប់រំប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរតាមជំនឿ និងបែបបទព្រះពុទ្ធសាសនាដែលទ្រង់បានរៀនសូត្រ។ ទ្រង់បានក្លាយទៅជាព្រះសង្ឃជាន់ខ្ពស់នៅសម័យនោះដោយការចេះដឹងរបស់ ព្រះអង្គ។
នៅក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញ រូបចម្លាក់បែបពុទ្ធសាសនាត្រូវបានកោសលុប និងបំផ្លាញចោល ឬប្ដូរទៅជារូបបែបព្រាហ្មណ៍វិញ។ គេឃើញមានការវាយកម្ទេចព្រះពុទ្ធរូបចោល។ សម័យនេះពួកព្រាហ្មណ៍ទាំងអស់ត្រូវបានសណ្តោសឡើងវិញ និងផ្ដល់សិទ្ធក្នុងការពង្រឹងសាសនានេះឡើងវិញផងដែរ។ តែទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនិយម កាន់តែច្រើនណាស់ទៅហើយ។ បើទោះបីជាមានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនានេះច្រើនណាស់ទៅហើយ យ៉ាងណាក្ដី ក៏បដិវិត្តសាសនាពីព្រាហ្មណ៍ ទៅព្រះពុទ្ធនោះមិនអាចធ្វើទៅរួចនោះដែរ។ ដូចនេះសាសនានេះបានពួនសម្ងំនៅក្នុងស្រទាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររហូតដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមទើបមានការលើកស្ទួយព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យ រីកចម្រើនឡើងវិញរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យកណ្ដាល
ក្រោយសតវត្សទី១៣មកព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានលើកតម្កើងជាសាសនារបស់ រដ្ឋ។ ព្រះរាជាខ្មែរ និងប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់មជ្ឍដ្ឋាន និយមព្រះពុទ្ធសាសនានេះខ្លាំងណាស់ និងមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំ ដែលគេចាត់ទុកជាទីពឹងទីនឹក រឮក បើទោះបីជាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមិនទាន់បោះបង់ចោលជំនឿលើព្រលឹង អារក្ខ អ្នកតាក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែចំពោះព្រាហ្មណ៍សាសនាពុំមានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគោរពរាប់អានទៀត នោះឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដីក៏ទំនៀមទម្លាប់បែបព្រាហ្មណ៍នៅតែដិតដាមក្នុង ប្រពៃណីរបស់របស់ជនជាតិខ្មែររហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ឯក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញគេនៅឃើញមានពួកព្រាហ្មណ៍បាគូនៅមាន សេសសល់ ក្នុងភារកិច្ចជាអ្នករៀបចំពិធីផ្សេងៗ និងថែរក្សាទ្រព្យសម្បត្តិសម្រាប់រាជ្យ។
ក្នុងសម័យនោះចំនួនវត្តអារាមបានកើនឡើងជាលំដាប់។ ព្រះមហាថេរដែលមានតួនាទីមើលការខុសត្រូវលើការរៀបចំខាងសាសនា និងលើវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនីមួយៗ លែងមានលទ្ធភាពបន្តការគ្រប់គ្រងនោះតទៅទៀត ហើយ។ ដោយហេតុនោះសម្ដេចសង្ឃរាជដោយមានការព្រមព្រៀងជាមួយរាជាគណៈឋានានុក្រម និងសហការីទាំងអស់ ទ្រង់បានស្នើទៅព្រះរាជា សូមឱ្យមានការកែប្រែដែលមានបែងចែកដូចតទៅ៖
ព្រះមហាថេរមួយអង្គៗពីមុនឥឡូវត្រូវតែងតាំងជាមេគណៈ ទទួលខុសត្រូវលើគណៈសង្ឃក្នុងខេត្តនីមួយ។ ចំណែកឯព្រះរាជាគណៈទាំង៤សម្រាប់ និងសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជជាអ្នកត្រួតពិនិត្យ និងសម្រេចកិច្ចការសាសនាតទាំង ពួងក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទាំងមូល។ រាជាគណៈ ឬមន្ត្រីសង្ឃទាំង៤សម្រាប់ ត្រូវបែងចែកជាឯក ទោ ត្រី ចត្វា ដូចមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខាងអាណាចក្រដែរ។
-សម្រាប់ឯកជារាជាគណៈរបស់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ
-សម្រាប់ទោជារាជាគណៈរបស់ក្សត្រិយ៍ឧភយោរាជ
-សម្រាប់ត្រីជារាជាគណៈរបស់សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ
-សម្រាប់ចត្វាជារាជាគណៈរបស់សម្ដេចព្រះវររាជជននី (សៀវភៅលោកត្រឹងងារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគ២)
ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ដើរតួយ៉ាងសំខាន់ផងដែរក្នុងវិស័យអក្សរសាស្ត្រ និងការតាក់តែងនិពន្ធ។ ហេតុនេះហើយទើបឃើញកើតមានជាអត្ថបទគម្ពីរ បិតក ជាតកច្រើនកើតឡើងហូរហែ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះអត្ថបទបែបព្រះពុទ្ធសាសនា ពោលគឺទស្សនៈពុទ្ធនិយមត្រូវបានអ្នកនិពន្ធខ្មែរយកមកធ្វើជា វិធីសាស្ត្រ ក្នុងការតាក់តែងអត្ថបទរបស់ខ្លួនផងដែរ។ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះបានកើតឡើងនៅក្រោយពេលដែលទីក្រុងអង្គរត្រូវបាន ព្រះរាជាខ្មែរបោះបង់ចោល ហើយប្រទេសធ្លាក់ចូលទៅក្នុងកលិយុគ ចម្បាំងកើតមានញឹកញាប់។
ការលើកយកទស្សនៈបុណ្យបាបរបស់ពុទ្ធសាសនាមកតាក់តែងជាស្នាដៃអក្សរ សិល្បិ៍នេះ ត្រូវបានអ្នកសិក្សាខ្លះវិភាគថាជាការលើកទឹកចិត្តដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរ ជាការលួងលោម កុំឱ្យពួកគាត់ធ្លាក់ទឹកចិត្ត បាក់ទឹកចិត្ត ដោយចាត់ទុកហេតុការណ៍ ឬទុក្ខលំបាកវេទនាដែលខ្លួនជួបប្រទះនេះជាកម្មពៀររបស់ខ្លួនដែលបាន សាងមកពីអតីតជាតិ។ ព្រះសង្ឃក្នុងពុទ្ធសាសនាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការថែរក្សា អក្សរសិល្បិ៍ អក្សរសាស្ដ្រជាតិ និងប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់របស់ខ្មែរឱ្យនៅគង់វង្ស។
ចំពោះវិស័យសង្គមកិច្ចវិញព្រះសង្ឃជាគ្រូពេទ្រ ជាអ្នកកាត់ក្ដី ជាអ្នកមើលការខុសត្រូវដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរផងដែរ។ ទីធ្លាវត្តអារាម បានក្លាយទៅជាទីសម្រាប់ជនទុរគតសម្រាក និងព្យាបាលជំងឺ ការសណ្តោសរបស់ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនា ការចូលរួមចំណែកច្រើនក្នុងវិស័យសង្គមជាតិនោះ បានធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនាកាន់តែទទួលបានការរាប់អានពីប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរ។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យអាណានិគមបារាំង
សម័យអាណានិគមនិយមបារាំងគិតចាប់ពីឆ្នាំ១៨៦៣ នៅពេលដែលព្រះនរោត្តមទ្រង់បានចុះសន្ធិសញ្ញាជាមួយបារាំងថ្ងៃ១១ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៣នេះតែម្ដង ក្នុងបំណងយកបារាំងជាខែលការពារប្រទេសកម្ពុជាពីការឈ្លានពានរបស់ ប្រទេសជិតខាង មានយួន សៀមជាដើម។
ក្នុងកំឡុងសតវត្សទី ១៧, ១៨, ១៩ប្រទេសៀមបានមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងមកលើនយោបាយក្នុងស្រុករបស់ ខ្មែរ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យឥទ្ធិពលនៃប្រពៃណីសាសនាក៏លាយឡំជាមួយគ្នានោះ ផងដែរ។ ដូចជានៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥៥ ព្រះបាទនរោត្តមបាននិមិន្តព្រះសង្ឃធម្មយុត្តិកនិកាយពីប្រទេសសៀម ចូលមក្នុងស្រុកខ្មែរ ដើម្បីបង្កើតនិកាយនេះនៅក្នុងស្រុកខ្មែរផងដែរ។ សម្ដេចប៉ានទ្រង់ជាព្រះសង្ឃខ្មែរក៏ប៉ុន្តែទ្រង់បានទៅសិក្សាប្រទេស សៀម ហើយត្រូវបានតែងតាំងជាព្រះសង្ឃធម្មយុត្តិដំបូងគេបង្អស់នៅក្នុង ប្រទេសកម្ពុជា គង់នៅក្នុងវត្តបទុមវត្តីក្រុងភ្នំពេញ។ ហើយប្រពៃណីនេះបានបន្តជាប់គ្រប់រាជការព្រះមហាក្សត្រខ្មែររហូតដល់ សព្វថ្ងៃ។
ក្នុងសម័យអាណានិគមនេះ ក៏មិនខុសពីសម័យកណ្ដាលប៉ុន្មានដែរ ព្រះពុទ្ធ សាសនាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ទាំងវិស័យសង្គមកិច្ច សុខាភិបាល អប់រំ យុត្តិធម៌ និងជាឃ្លាំងអភិរក្សអក្សរសាស្ដ្រជាតិខ្មែរ ព្រមទាំងវប្បធម៍ប្រពៃណីរបស់ខ្មែរយើងផងដែរ។ ក្រោមការជិះជាន់របស់បារាំងមកលើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងពុទ្ធសាសនា បានធ្វើឱ្យព្រះសង្ឃខ្មែរងើបឡើងតស៊ូបះបោរប្រឆាំងជាមួយបារាំង ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ រហូតដល់មានការចាប់ខ្លួនធ្វើទោសទណ្ឌទៀតផង។ តែទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយក៏ពុទ្ធសាសនានៅតែពង្រឹងខ្លួនជានិច្ចពុំមាន ការចុះញ៉មជាមួយពួកបារាំងនោះឡើយ ដែលនៅឆ្នាំ១៩១៤គេឃើញមានការសាងសង់សាលាភាសាបាលីជាន់ខ្ពស់មួយនៅ ភ្នំពេញ និងក្រោយមកកែប្រែទៅជាមហាវិទ្យាល័យ។ ការសិក្សាអប់រំចំពោះព្រះសង្ឃមិនត្រឹមតែចំណេះដឹងខាងភាសាបាលីប៉ុណ្ណោះ ទេ ក៏ប៉ុន្តែមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃចំណេះដឹងទូទៅតាមបែបទំនើបក៏ត្រូវយកមក សិក្សារៀនសូត្រនៅឯសាលារៀនផងដែរ។ សាលាបាលីជាន់ទាបត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣៣ដើម្បីផ្ដល់ លទ្ធភាពឱ្យព្រះសង្ឃដែលទើបបួសថ្មីអាចសិក្សាពីភាសាបាលីនេះពី កម្រិតដំបូងបាន។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យ ខ្មែរក្រហម
កំឡុងឆ្នាំ១៩៧៥នៅពេលដែលពួកខ្មែរក្រហមបានដណ្ដើមកាន់កាប់ទីក្រុង ភ្នំពេញជាស្ថាពរ ពួកគេបានបំបាត់ ចោលទាំងអស់នូវជំនឿសាសនាផ្សេងៗ មិនឱ្យមានការគោរពប្រតិបត្តិអ្វីទាំងអស់ សូម្បីតែព្រះសង្ឃជាទីសក្ការៈត្រូវបានពួកនោះចាប់ផ្សឹកទាំងអស់។ ទីអារាមបានក្លាយទៅជាឃ្លាំងផ្ទុកនូវសម្ភារ សព្វាវុធ និងជាឃ្លាំងស្រូវ ឬត្រូវបំផ្លាញ ចោល។ តាមការប៉ាន់ស្មាននៅមុនរបបខ្មែរក្រហមព្រះសង្ឃខ្មែរមានចំនូនសរុប ចន្លោះពី៦៥០០០អង្គ ទៅ៨០០០០ អង្គ។ ប៉ុន្តែក្រោយពេលដែលខ្មែរក្រហមបានត្រូវបានកម្ចាត់ នៅកំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ព្រះសង្ឃត្រូវបានគេប្រមូលផ្តុំឡើងវិញសល់មិន ដល់៣០០០អង្គផង។
+ពុទ្ធសាសនាសម័យក្រោយ របបប៉ុលពត
ក្រោយជ័យជំនះលើកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅឆ្នាំ១៩៧៩ ជំនឿសាសនាត្រូវបានបើកចំហឡើងវិញសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ត្រូវបានលើកតម្កើងសារជាថ្មីផងដែរ ដោយរដ្ឋាភិបាលបាននិមន្តព្រះសង្ឃខ្មែរ ដែលបានភៀសខ្លួនទៅប្រទេសវៀតណាមកាលពីកំឡុងសម័យខ្មែរក្រហមនោះ ចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាវិញដើម្បីដឹកនាំព្រះពុទ្ធសាសនាឡើងវិញ។ នៅឆ្នាំ១៩៨១ព្រះសង្ឃខ្មែរមួយអង្គត្រូវបានតែងតាំងជាព្រះសង្ឃទី១នៃ កម្ពុជាគណៈមហានិកាយ ទ្រង់ព្រះនាមទេពវង្ស។ បច្ចុប្បន្ននេះព្រះពុទ្ធសាសនាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការដឹកនាំ ប្រទេស ពុទ្ធសាសនាបានក្លាយជាអ្នកអប់រំដល់ពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅ ពុទ្ធសាសនាក៏បានជួយសង្គមខ្មែរក្នុងវិស័យផ្សេងៗផងដែរ។ ព្រះសង្ឃមានរាប់សែនអង្គនៅទូទាំងប្រទេស ដែលទន្ទឹមនឹងនោះវត្តអារាមក៏ត្រូវបានកសាងឡើងជាបន្តបន្ទាប់ពាសពេញ ប្រទេសផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៩៩១ក្រោយពីធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ចូលកម្ពុជាវិញ ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុបានរៀបចំឡើងវិញនូវរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំពុទ្ធសាសនា ដោយមានទាំងធម្មយុត្តិកនិកាយ និងមហានិកាយ។ ទន្ទឹមនឹងការចាត់ទុកព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនារបស់រដ្ឋ ស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៩១ ការប្រកាន់ជំនឿសាសនាដទៃទៀតក៏ត្រូវបានគាំទ្រពីរដ្ឋាភិ បាលផងដែរ។
សរសេរដោយ អ្នកស្រាវជ្រាវ ឯកសារអេឡិចត្រូនិច ប៉ាន មូលដ្ឋានីយកម្មអក្ខរក្រមខ្មែរ
Cambodia's Bronze Mettle
The very name "Angkor" conjures images of towering stone spires, rocks morphing into giant undulating snakes, carved faces bulging from temple walls. But these palaces and temples housed bronzes—idols, ritual objects and decorative statues that took their place within the endless unfolding of stone reliefs and statuary. In "Gods of Angkor: Bronzes from the National Museum of Cambodia," the Arthur M. Sackler Gallery of Art presents 24 such bronzes along with a dozen others that precede the Angkor period (ninth to mid-15th century). Together they establish that the Khmer people of Cambodia have a rich bronze-casting tradition that produced magnificent works.
Thursday, May 6, 2010
The Buddhist Attitude
In Buddhism, right attitude is closely connected with understanding and knowledge. It is founded on wisdom. With right attitude we see Buddhism not simply as a system of beliefs, but a teaching that offers an effective system for exploring reality and the deeper levels of mind, one that leads to the very foundation of consciousness itself. This naturally entails an element of penetrative insight and constant awareness. In addition to these more profound teachings, Buddhism also presents us with a system of rituals which are the natural result of over twenty-five centuries of cultural growth and development.Because Buddhism is a religion of self-help, the first and foremost duty of a Buddhist is to understand the
Monday, April 26, 2010
អាពាហ៍ពិពាហ៍( Wedding )
អាពាហ៍ពិពាហ៍ គឺជាពិធីមង្គលមួយយ៉ាងសំខាន់បំផុត ដោយហេតុថា ពិធីនេះមានអត្ថន័យដ៏ទូលំទូលាយណាស់ក្នុងគ្រួសារខ្មែរ គឺក្នុងពិធីនេះហើយដែលព្រឹទ្ធាចារ្យចាស់ទុំ ដែលជាឪពុកម្ដាយទាំងសងខាងរបស់កំលោះក្រមុំ ភ្ជាប់ផ្សំផ្គុំពួកគេដែលជាកូនឲ្យទៅស្វាមីភរិយាប្រចាំជីវិត ។ពាក្យអាពាហ៍នេះកើតចេញពីពាក្យសំស្ក្រឹតថា ’អាវាហី” ហើយមានន័យថា ការនាំកូនស្រីទៅខាងប្រុស ។ រីឯពាក្យពិពាហ៍វិញមានន័យថា ការនាំកូនប្រុសឲ្យទៅខាងកូនស្រី ហើយពាក្យនេះក៏កើតចេញពីភាសាសំស្ក្រឹតវិវាហី ។ តែចំពោះជនជាតិខ្មែរវិញ ខុសពីក្លិង្គគេមានទម្លាប់នាំកូនប្រុសទៅខាងកូនស្រីវិញ គឺចំណុចនេះហើយដែលចង្អុលឲ្យយើងដឹងថា ខ្មែរយើងនាសម័យអតីតកាលតែងនិយមស្រីជាធំក្នុងសង្គមជាតិ ។ បំណងធំរបស់ឪពុកម្ដាយ ចំពោះកូនគឺសុភមង្គលរបស់ប្ដីប្រពន្ធ ។ ពាក្យថា ប្ដី ឬស្វាមីមានន័យថា ម្ចាស់, លោកម្ចាស់ អ្នកចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សា ។ ចំណែកពាក្យថា ប្រពន្ធ ឬភរិយាវិញមានន័យថា បំណងមេត្រីរួមរឹត ។
ដូច្នេះបើនិយាយឲ្យខ្លីមក វត្ថុបំណងរបស់អ្នមានគុណទាំងឪពុកម្ដាយបង្កើត ទាំងឪពុកម្ដាយក្មេក គឺមានសេចក្ដីប្រាថ្នាឲ្យគូស្វាមីភរិយាស្រលាញ់គ្នា ប្រកបដោយសុខភាព សុខដុមរមនា សុភមង្គលចំពោះបុត្រាបុត្រីតែប៉ុណ្ណោះ តាំងពីពេលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រហូតដល់ចាស់ ពោលគឺពេលសក់ស្កូវ ឬបាក់ធ្មេញរៀងៗខ្លួន ។ បើនិយាយម្យ៉ាងទៀតគឺ ស្រលាញ់គ្នារហូតដល់ជីវិតក្ស័យតែម្ដង ។ ក្នុងករណីនេះហើយ ដែលបុព្វបុរសខ្មែរបានបង្កើតឡើង នូវពិធីការខ្លះដែលមានលក្ខណៈតឹងតែង និងអធឹកអធម ដើម្បីឲ្យស្វាមី-ភរិយាចងចាំទុកជាអនុស្សាវរីយ៍ កុំឲ្យភ្លេចពេលដែលខ្លួនគេទាំងពីរបានគ្នាជាប្ដី-ប្រពន្ធ ។ ម្យ៉ាងទៀតសូមរំលឹកឡើងវិញថា ភាពឱឡារឹកនៃពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ខ្មែរ ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់ញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយ ដែលជាភ្ញៀវផង និងជាសាក្សីដឹងឮផង ក៏ជាវិធីសាស្ត្រមួយដែរ ។ ទន្ទឹមជាមួយនេះវត្ថុបំណងមួយទៀតគឺ ដើម្បីឲ្យគូស្វាមីភរិយាពត់ចិត្តឲ្យចេះអត់ធ្មត់សង្កត់ចិត្ត សក្ដិសមនឹងពរសព្វសារធុការ ដែលបានទទួលនៅក្នុងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណីខ្មែរ មានការយល់ព្រមពីអ្នកមានគុណទាំងសងខាង ។ក្នុងករណីនេះហើយ ដែលនាទីរបស់មេបាក្នុងនាមជាឪពុកម្ដាយខាងប្រុស ឬនាទីរបស់មេបាខាងស្រីមានសារសំខាន់ណាស់ ។ ម្យ៉ាងទៀតនាសម័យដើម គឺមានការកំណត់អាយុកាលដែរ ដែលប្រុសចាប់ពីអាយុ ១៧ ឆ្នាំ ចំពោះស្រីវិញពី ១៤ ឆ្នាំ ។ គេក៏កត់ត្រានូវពិធីលើកជំនូន ឬខាន់ស្លា ពិធីបែងចែកទ្រព្យតាមក្បួនប្រពន្ធទូលប្ដីរែក ។ នេះជាទំនៀមទំលាប់ដែលមានពីបុរាណកាលមក ។
ក្នុងការផ្សំផ្គុំបុត្រី និងបុត្រា គួររំលឹកឡើងវិញដែរ ដើម្បីឲ្យប្ដីប្រពន្ធចេះថែរក្សាគ្នា ដោយសុភមង្គល ចាស់ទុំខ្មែររមែងតែងជ្រើសរើសតាមតារាងផ្សំសម្ពង្ស និងតាមតារាងសម្ពង្សនាគ ដណ្ដឹងគូដែលជារបៀបមើលគូព្រេងបុរាណ ។ ម្យ៉ាងទៀតគេក៏ត្រូវមើលថ្ងៃខែ កំណើតតាមបទបែបបុរាណដូចជា របៀបមើលលក្ខណៈប្រុស-ស្រី ពិធីមើលវេលាជាដើម ដែលគេដកស្រង់តាមក្បួនពិភេក្សណ៍ ហោរា...។ រួមសេចក្ដីមក វត្ថុបំណងរបស់ឪពុកម្ដាយ ឬគូសា្វមីភរិយាគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្ដីសុខសប្បាយ និងសិរីសួស្តីឡើយ សំរាប់ដំណើរជីវិតរបស់គេ ៕ (ម .ត្រាណេ និងពីពត៍មានCEN )
ប្រវត្ដិខ្លែងខ្មែរ
១-សម័យមុននគរភ្នំ (៤០០ឆ្នាំ មុនគ.ស)
“ ខ្លែងឯក” ដែលមានឈ្មោះដើមថា “ខ្លែងព្នង” បានបង្កើតឡើងដោយបុព្វបុរសខ្មែរប្រមាណជា៤០០ឆ្នាំ មុនគ្រិស្ដសករាជសំរាប់បង្ហោះក្នុងពិធីបង្ហោះខ្លែងនារដូវច្រូតកាត់ ។ សម័យមុននគរភ្នំបុព្វបុរសខ្មែរមាន ជំនឿលើអ្នកតា ហើយជំនឿនោះនាំឱ្យដូនតាយើងតែងតែប្រារឰពិធីឡើងអ្នកតានៅដើមរដូវ វស្សាដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងសំរាប់បង្កបង្កើនផល ហើយនារដូវច្រូតកាត់តែងតែប្រារឰពិធីបង្ហោះខ្លែងដើម្បីសម្ដែងនូវ ការដឹងគុណចំពោះអ្នកតាដែលបានជួយឱ្យភោគផលស្រូវដំណាំបានផលល្អ ។ ខ្លែងសម័យនោះ ឆ្អឹងធ្វើឡើងដោយឫស្សី និងតួខ្លែងពាស ដោយស្លឹកឈើ ដែលត្បាញដូចកន្ទេល ។
ពិធីបង្ហោះខ្លែងកើតឡើងផ្សារភ្ជាប់ជាមួយ នឹងវិស័យកសិកម្ម ។
២-សម័យនគរភ្នំ(ស.វទី១ដល់ទី៦)
ដើម ស.វនៃគ.ស រដ្ឋនគរភ្នំ ត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយដូនតាខ្មែរបានទទួលវប្បធម៌ឥណ្ឌា មានសាសនា អក្សរសិស្ប៍ សិល្បៈ ។ សម័យនគរភ្នំកសិកម្មមានការរីកចំរើនលូតលាស់ខ្លាំងដោយសារជោគជ័យខាង នយោបាយទឹក ។ អ្នកស្រុកចេះជីកព្រែកខ្វាត់ខ្វែងសំរាប់បង្ហូរទឹកជំនន់ទន្លេមេគង្គ ចោលចេញផង លាងសំអាតភក់ល្បប់ និងអំបិលដែលជ្រួតជ្រាបក្នុងដីផង និងសំរាប់ប្រើប្រាស់ជាគមនាគមន៍ផង ។ សេចក្ដីបញ្ជាក់ពីកសិកម្មរីកចំរើនតាមឯកសារចិន បានកត់ត្រាទុកថា “សាបព្រោះមួយឆ្នាំច្រូតកាត់បីរដូវ” ។ ពិធីបង្ហោះខ្លែងប្រហែលជាបានរៀបចំឡើងតាមជំនឿអ្នកតា និងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដើម្បីសម្ដែងនូវការដឹងគុណ ចំពោះអ្នកតា និងព្រះពាយ ដែលបានជួយឱ្យការដាំដុះទទួលផលបានច្រើន ។ សម័យនោះខ្មែរប្រកាន់យករបបមាតាធិបតេយ្យ ទើបខ្លែងត្រូវបានចាត់ទុកថាជាមេឬព្រះមហាក្សត្រិយានី ។ ខ្លែងព្នងក៏ត្រូវបានអ្នកស្រុក ហៅថា ខ្លែងមេកូន គឺមេជាព្រះមហាក្សត្រិយានី កូនជាប្រជារាស្ដ្រ ។
៣- សម័យចេនឡា (ស.វ ទី៧ ដល់ ទី៨)
សម័យចេនឡា នយោបាយទឹកមានភាពរឹងរឹតតែប្រសើរឡើងថែមទៀត ញ៉ាំងឱ្យមានការកសាងទីក្រុងធំៗនៅក្បែរមាត់ស្ទឹង និងញ៉ាំងឱ្យកសិកម្មកាន់តែមានការរីកចំរើន ឯពិធីបង្ហោះខ្លែងទំនងជាបានរៀបចំឡើង ប្រសើរជាងសម័យនគរភ្នំ ។
ប៉ុន្ដែ នៅពេលដែលចេនឡាគ្មានស្ថិរភាព នយោបាយនាស.វទី៨ ដោយទឹកដីត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺចេនឡាដីគោក និងចេនឡា លិចទឹក ហើយប្រទេសជាតិក៏ធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រានៃពួកជ្វាថែមទៀត នាំឱ្យអ្នកស្រុកពុំបានទទួលសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្ដ ដូច្នេះពេលនោះប្រហែលជាពុំមានឱកាសរៀបចំពិធីបង្ហោះខ្លែងឡើយ ។
៤- សម័យអង្គរ (គ.ស៨០២ ដល់ ១៤៣១)
សម័យអង្គរ ជាសម័យដ៏រុងរឿងបំផុតនៃប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរបានផ្ដើមឡើងនាគ.ស ៨០២ ដោយវីរមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានរំដោះប្រទេសផុតពីការត្រួតត្រារបស់ពួកជ្វា មក។ ក្នុងសម័យអង្គរប្រជានុរាស្ដ្របានសុខក្សេមក្សាន្ដ និងមានចិត្ដជ្រះថ្លាគោរពតាមជំនឿ ព្រហ្មញ្ញសាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ចូលរួម ដោយក្ដីរីករាយបំផុតក្នុងការកសាងប្រាសាទល្អៗវិចិត្រ ព្រមទាំងផ្លូវថ្នល់ ស្ពានពេញផ្ទៃប្រទេស ។ ភាពរុងរឿងនោះ ដោយសារនយោបាយទឹកត្រឹមត្រូវ មានការជីកបារាយណ៍ធំៗ ប្រឡាយទឹក ធ្វើឱ្យមានទឹកបរិបូណ៌ ញ៉ាំងឱ្យកសិកម្មលូតលាស់ជាអតិបរមា ហើយជីវភាពរបស់ប្រជារាស្ដ្របានស្គាល់នូវភាពសម្បូណ៌សប្បាយរុងរឿង យ៉ាងពិតប្រាកដ ។ តាមលោកជីវតាខ្វាន់ អ្នកការទូតចិន ដែលបានមកកាន់អង្គរនាគ.ស១២៩៦-១២៩៧ បានឱ្យដឹងថា ខ្មែរសម័យអង្គរអាចធ្វើស្រែបាន៣ឬ៤ដងក្នុងមួយឆ្នាំ ។
ដោយសារកសិកម្មរីកលូតលាស់ ពិធីបង្ហោះខ្លែងជាព្រះរាជពិធីមួយដ៏សំខាន់ ដែលជារៀងរាល់ឆ្នាំ តាមជំនឿព្រហ្មញសាសនា ទាក់ទងនឹងកសិកម្ម ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានប្រារឰពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លនាដើមរដូវវស្សា ដើម្បីគោរពទេព្ដាដី និងជាព្រះរាជកិច្ច បើករដូវធ្វើស្រែចំការ ហើយនាដើមរដូវប្រាំងប្រារឰពិធីបង្ហោះខ្លែងដើម្បីសម្ដែងនូវការគោរព និងដឹងគុណចំពោះព្រះពាយ ក្នុងការបង្កធាតុអាកាសល្អសំរាប់អ្នកស្រុកច្រូតកាត់ប្រមូលផល ។ យោងតាមសិលាចារឹក គ.ស៩៧២ បានឱ្យដឹងថា នាសម័យអង្គរ ខ្លែងជាវត្ថុសក្ការៈ ។
ប៉ុន្ដែភាពថ្កុំថ្កើងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតនៃ សម័យអង្គរ បានបញ្ចប់ទៅវិញជាមួយនឹងភាពសោកសៅដ៏ជូរចត់ក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ខ្មែរនាគ.ស ១៤៣១ ដោយសារទ័ពសៀមសម័យក្រុងអយុធ្យាវាយលុកចូលក្រុងអង្គរ បង្កឱ្យបែកបាក់សង្គមគ្រួសារខ្មែរ រហូតដល់ត្រូវចាកចោលនាឆ្នាំ១៤៣២ ដោយព្រះបាទចៅពញាយ៉ាត។ ចាប់ពីពេលនោះមក អារ្យធម៌ខ្មែរ ចុះអន់ថយ និងផ្នែកខ្លះនៃវប្បធម៌ខ្មែរត្រូវ បាត់បង់ និងបាត់តម្លៃដូចជា សិល្បៈ ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ ក្នុងនោះខ្លែងត្រូវបានគេបំភ្លៃ ឱ្យយល់ថា ជាវត្ថុចង្រៃទៅវិញ ហើយព្រះ រាជពិធីបង្ហោះខ្លែងក៏ពុំប្រារឰតាំងពីពេលនោះមក។
៥- រជ្ជកាលព្រះបាទសត្ថាទី១ (គ.ស ១៥៧៦-១៥៩៥)
រហូតមកដល់ រជ្ជកាលព្រះសត្ថាទី១ ទើប មានអ្នកស្រុកខ្មែរបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញ ។ ភស្ដុតាងគឺនាឆ្នាំ១៥៩០ ជនជាតិព័រទុយហ្គេ ម្នាក់ឈ្មោះ Quiroga de San Antonio បានមកទស្សនាស្រុកខ្មែរ សរសេរថា ខ្មែរបង្ហោះ ខ្លែងដែលមានឆ្អឹងធ្វើពីដើមបបុស តួខ្លែង ពាសដោយក្រដាស ហើយខ្លែងនោះបន្លឺ សម្លេងយ៉ាងពីរោះពេលហោះឡើងលើ អាកាស ។
ទោះបីមានការបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញក៏ ដោយ ក៏ពុំមានព័ត៌មានឱ្យដឹងប្រាកដថា មហាក្សត្របានប្រារឰព្រះរាជពិធីបង្ហោះ ខ្លែងឡើយ ។
៦- រជ្ជកាលព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៍ (គ.ស ១៦០៣-១៦១៨)
ពីគ.ស ១៦០៣ ដល់១៦១៨ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបរមរាជាស្រីសុរិយោពណ៍ មានព័ត៌មាន ឱ្យដឹងថា ព្រះមហាក្សត្របានប្រារឰព្រះរាជ ពិធីបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញ ប៉ុន្ដែតាមជំនឿព្រះ ពុទ្ធសាសនា ។
៧-រជ្ជកាលព្រះបាទអង្គឌួង (គ.ស ១៨៤០-១៨៥៩)
ព្រះបាទអង្គឌួង ជាព្រះរាជាមួយអង្គ ប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ យកព្រះទ័យទុក ដាក់បំផុតខាងព្រះពុទ្ធសាសនា និងរៀបចំឱ្យ មានសន្ដិភាពក្នុងប្រទេស ។ ព្រះអង្គបាន កសាងប្រទេសឡើងវិញ ដោយលើកតម្កើង ជីវភាពប្រជារាស្ដ្រ និងលើកផ្លូវមួយពីរាជ ធានីឧដុង្គទៅកំពតដើម្បីភ្ជាប់កំពង់ផែសមុទ្រ និងផ្លូវ មួយទៀតពីឧដុង្គទៅកំពង់ហ្លួង ដែល ជាកំពង់ផែដ៏សំខាន់តាមមាត់ទន្លេ ។ ក្នុងការ ការពារសម្បត្ដិធម្មជាតិ ព្រះអង្គបានហាមការ បរបាញ់សត្វ និងមិនឱ្យនេសាទត្រីដោយប្រើ ព្រួលរាំងពេញព្រែកឡើយ ។ ខាងវិស័យវប្ប ធម៌ ព្រះបាទអង្គឌួង បានបង្កើតសាលាតាម វត្ដជាច្រើន និងលើកទឹកចិត្ដអ្នកប្រាជ្ញកវី ដើម្បីជួយលើកតម្កើងអក្សរសាស្ដ្រខ្មែរ ។ ព្រះអង្គជាអ្នកនិពន្ធដ៏ឆ្នើមមួយរូប ខាងផ្នែក អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ។
រៀង រាល់ឆ្នាំ ចាប់ពីថ្ងៃ ១២កើត ដល់ថ្ងៃ ១៥កើត ខែមិគសិរ នៅក្នុងវាំងនារាជធានី ឧដុង្គ ព្រះបាទអង្គឌួងតែងប្រារឰព្រះរាជពិធី បង្ហោះខ្លែងតាមបែបព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយ មានសង់រោងពិធី៥អន្លើ ហើយនិមន្ដព្រះសង្ឃ រាជាគណៈចំរើនព្រះបរិត្ដនៅគ្រប់រោងទាំង ៥ ដែលមានតាំងគោម និងខ្លែងចំនួន៥ ។ ព្រះ រាជពិធីនេះ ប្រារឰឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះ ចូឡាមណីចេតិយ និងដើម្បីបួងសួងកុំឱ្យមាន ភ្លៀងឬទឹកជំនន់ក្នុងឱកាសច្រូតកាត់ ព្រម ទាំងដើម្បីសុភមង្គល និងសុខសន្ដិភាព សំរាប់ អ្នកស្រុកទូទាំងនគរខ្មែរ ។
ចាប់តាំងពីព្រះបាទអង្គឌួងសោយទិវង្គត នាឆ្នាំ១៨៥៩ទៅ ពិធីបង្ហោះខ្លែងពុំមានព្រះ មហាក្សត្រជំនាន់ក្រោយៗ រៀបចំជាព្រះរាជ ពិធីទៀតឡើយ ។ ប៉ុន្ដែសកម្មភាពបង្ហោះ ខ្លែង អ្នកស្រុកនៅតែបង្ហោះកំសាន្ដសប្បាយ នារដូវច្រូតកាត់រៀងរាល់ឆ្នាំរហូតដល់គ.ស ១៩៧០ ។
៨-សម័យ សង្គមរាស្ដ្រនិយម(គ.ស ១៩៥៣- ១៩៧០)នាគ.ស ១៨៦៣ គឺបួនឆ្នាំក្រោយពីព្រះ បាទអង្គឌួងសោយទិវង្គត នគរខ្មែរយើងបាន ធ្លាក់ក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ។ ចាប់ពី ពេលនោះមក សកម្មភាពបង្ហោះខ្លែងរបស់ អ្នកស្រុកមិនទៀងទាត់ឡើយ ព្រោះកំរិតជីវ ភាពមិនសម្បូរសប្បាយ និងពុំមានសេរីភាព។ ប៉ុន្ដែព្រឹទ្ធាចារ្យ និងវត្ដលោកមានតួនាទីសំខាន់ ណាស់ក្នុងការថែរក្សាវប្បធម៌ជាតិ ក្នុងនោះ ក៏មានប្រពៃណីនៃការបង្ហោះខ្លែងផងដែរ ។ អ្នកស្រុកខ្មែរបានចំណាយពេលរងទុក្ខវេទនា ជិត១០០ឆ្នាំ រស់នៅក្រោមអាណាព្យាបាលរបស់បារាំង។
ថ្ងៃទី៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ ប្រទេសជាតិទទួល បានឯករាជ្យឡើងវិញ ដោយសារស្នាព្រះ ហត្ថសម្ដេចព្រះឧបយុវរាជនរោត្ដមសីហនុ។ ចាប់ពីពេលនោះមកដល់គ.ស១៩៧០ ប្រទេស ជាតិមានការរីកចំរើនលើគ្រប់វិស័យ និង ល្បីពេញពិភពលោកថា ព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា ជាកោះសន្ដិភាព ។ វិស័យកសិកម្មមាន ការរីកចំរើន និងបាននាំចេញអង្ករទៅលក់នៅ បរទេសក្នុងមួយឆ្នាំ៥០០.០០០តោន ឯជីវភាពរបស់ប្រជារាស្ដ្រសម្បូរសប្បាយនិង ថ្លៃថ្នូរ ។ ដោយសារកសិកម្មមានការរីកចំរើន បែបនោះហើយ បានជាអ្នកស្រុកខ្មែររីករាយ នាំគ្នាបង្ហោះខ្លែងគ្រប់ប្រភេទនៅតាមវាល ស្រែចំការនារដូវច្រូតកាត់ និងក្រោយការច្រូត កាត់ ។ ពេលយប់ក្រោយពីបញ្ចប់ការបោក បែន អ្នកភូមិនាំគ្នាយកខ្លែងគោម ខ្លែងព្នង ទៅបង្ហោះ រួចហើយពួកគាត់ត្រឡប់មកដេក ស្ដាប់សម្លេងឯកតាមផ្ទះរៀងខ្លួន ឬប្រមូល គ្នាស្ដាប់សម្លេងឯកនៅទីណាមួយ ដោយមាន ដុតដំឡូង ឬក្រឡានទទួលទានយ៉ាងសប្បាយ ទៀតផង ។ ពេលថ្ងៃ កុមារា-កុមារីតែងនាំ គ្នាបង្ហោះខ្លែងកណ្ដូង ខ្លែងកន្ទោង ខ្លែងប្របៅ និងខ្លែងក្នស់ ដោយទឹកមុខញញឹមស្រស់ ។ ប៉ុន្ដែសង្គ្រាមជាងពីរទសវត្សចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧០ ព្រមទាំងរបបខ្មែរក្រហមបានធ្វើឱ្យ អ្នកស្រុកខ្មែរអត់បាយ បែកបាក់ ស្លាប់ និង និរាសព្រាត់គ្រួសារ ។
វប្បធម៌ខ្មែររលត់ជាថ្មី ហើយសកម្មភាព បង្ហោះខ្លែងក៏បាត់បង់ទៅ ។
៩-ខ្លែងឯក ពីគ.ស ១៩៩៤-២០០៤
ឆ្នាំ១៩៩២ មានសេសសល់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាស់ៗមួយចំនួនតូចដែលស្រឡាញ់ខ្លែង បាន ខិតខំធ្វើខ្លែងឯកបង្ហោះឡើងវិញ តែមានការ ប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត ព្រោះតាមវាលស្រែចំការ មួយចំនួននៅមានសេសសល់គ្រាប់មីន ។ ថ្ងៃ ទី៣១ ខែធ្នូ ១៩៩៤ រដ្ឋមន្ដ្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានអនុញាតឱ្យរៀបចំ មហោស្រពខ្លែងលើកទី១ តាមគំនិតផ្ដួចផ្ដើម និងការស្នើសុំរបស់លោកស៊ឹម សារ៉ាក់ ដោយ ប្រមូលបានអ្នកស្នេហាខ្លែងចំនួន២៧នាក់ មកពីខេត្ដចំនួន៩ ជួបជុំគ្នានៅមាត់ទន្លេ បាសាក់(បច្ចុប្បន្នជាសួនច្បារសម្ដេចហ៊ុន សែន) រាជធានីភ្នំពេញ ។ ចាប់តាំងពីពេល នោះខ្លែងព្នងឬខ្លែងឯកបានរស់ឡើងវិញ ហើយមហោស្រពបង្ហោះខ្លែងក៏បានប្រារឰ ឡើងរៀងរាល់ឆ្នាំ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៩មកទល់ បច្ចុប្បន្ន ។ ខ្លែងឯកមិនត្រឹមតែបានរស់ឡើង វិញធ្វើឱ្យខ្មែរជំនាន់ក្រោយបានស្គាល់ និង ស្រឡាញ់ប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបានផ្សព្វ ផ្សាយនូវនិមិត្ដរូប សន្ដិភាព សុភមង្គល និង ក្លាយជាអត្ដសញាណវប្បធម៌ខ្មែរហើយល្បី ល្បាញលើឆាកអន្ដរជាតិទៀតផង ។ ចាប់ ពីឆ្នាំ១៩៩៤មក ខ្លែងឯកបានចូលរួមមហោ ស្រពខ្លែងអន្ដរជាតិ ចំនួន១៧ដង ដូចជាមហោ ស្រពខ្លែងនៅប្រទេសបារាំង អ៊ីតាលី អង់គ្លេស ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី និងវៀតណាម ។
ការរស់ឡីងវិញនៃ ខ្លែងឯកជាការបញ្ជាក់ ថា មាតុភូមិកម្ពុជាមានសន្ដិភាព និង សុភមង្គលសំរាប់អ្នកស្រុកខ្មែរ ។
១០-លក្ខណសម្បត្ដិពិសេសរបស់ “ខ្លែងឯក”
ក-ខ្លែងឯកបំពាក់ដោយឯក ដែលជា ឧបករណ៍ភ្លេង បន្លឺបានច្រើនសម្លេងយ៉ាង ពីរោះ ពេលហោះឡើងលើអាកាស ។
ខ-ការ បង្ហោះខ្លែងឯកកំសាន្ដសប្បាយ គឺការបង្ហោះជាសហគមន៍ ។
គ-ពេល អ្នកស្រុកមានឱកាសបង្ហោះ ខ្លែង គឺបង្ហាញឱ្យដឹងថា អ្នកស្រុកមានសេរីភាព និង ប្រទេសជាតិមានសន្ដិភាព ។
ឃ-ខ្លែងឯក តំណាងឱ្យមានមាតាខ្មែរ ឬអ្នកដឹកនាំប្រទេសខ្មែរ ។
សមដូចព្រះរាជសម្ភារបានសរសេរក្នុង ច្បាប់ព្រះរាជនេតិនាសតវត្សទី១៧ “ខ្លែង ហើរដ្បិតខ្យល់ មេថ្កើងដ្បិតពល រក្សាឱ្យសុខ ទ្រព្យគ្រង់ដ្បិតស្រី ចេះសំចៃទុក ផ្ទះធំស្រណុក ដ្បិតភរិយាជា” ៕ (ដកចេញពីការសែតកោះសន្តិភាពថៃ្ងទី26/04/2010)
Continue reading...
“ ខ្លែងឯក” ដែលមានឈ្មោះដើមថា “ខ្លែងព្នង” បានបង្កើតឡើងដោយបុព្វបុរសខ្មែរប្រមាណជា៤០០ឆ្នាំ មុនគ្រិស្ដសករាជសំរាប់បង្ហោះក្នុងពិធីបង្ហោះខ្លែងនារដូវច្រូតកាត់ ។ សម័យមុននគរភ្នំបុព្វបុរសខ្មែរមាន ជំនឿលើអ្នកតា ហើយជំនឿនោះនាំឱ្យដូនតាយើងតែងតែប្រារឰពិធីឡើងអ្នកតានៅដើមរដូវ វស្សាដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងសំរាប់បង្កបង្កើនផល ហើយនារដូវច្រូតកាត់តែងតែប្រារឰពិធីបង្ហោះខ្លែងដើម្បីសម្ដែងនូវ ការដឹងគុណចំពោះអ្នកតាដែលបានជួយឱ្យភោគផលស្រូវដំណាំបានផលល្អ ។ ខ្លែងសម័យនោះ ឆ្អឹងធ្វើឡើងដោយឫស្សី និងតួខ្លែងពាស ដោយស្លឹកឈើ ដែលត្បាញដូចកន្ទេល ។
ពិធីបង្ហោះខ្លែងកើតឡើងផ្សារភ្ជាប់ជាមួយ នឹងវិស័យកសិកម្ម ។
២-សម័យនគរភ្នំ(ស.វទី១ដល់ទី៦)
ដើម ស.វនៃគ.ស រដ្ឋនគរភ្នំ ត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយដូនតាខ្មែរបានទទួលវប្បធម៌ឥណ្ឌា មានសាសនា អក្សរសិស្ប៍ សិល្បៈ ។ សម័យនគរភ្នំកសិកម្មមានការរីកចំរើនលូតលាស់ខ្លាំងដោយសារជោគជ័យខាង នយោបាយទឹក ។ អ្នកស្រុកចេះជីកព្រែកខ្វាត់ខ្វែងសំរាប់បង្ហូរទឹកជំនន់ទន្លេមេគង្គ ចោលចេញផង លាងសំអាតភក់ល្បប់ និងអំបិលដែលជ្រួតជ្រាបក្នុងដីផង និងសំរាប់ប្រើប្រាស់ជាគមនាគមន៍ផង ។ សេចក្ដីបញ្ជាក់ពីកសិកម្មរីកចំរើនតាមឯកសារចិន បានកត់ត្រាទុកថា “សាបព្រោះមួយឆ្នាំច្រូតកាត់បីរដូវ” ។ ពិធីបង្ហោះខ្លែងប្រហែលជាបានរៀបចំឡើងតាមជំនឿអ្នកតា និងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដើម្បីសម្ដែងនូវការដឹងគុណ ចំពោះអ្នកតា និងព្រះពាយ ដែលបានជួយឱ្យការដាំដុះទទួលផលបានច្រើន ។ សម័យនោះខ្មែរប្រកាន់យករបបមាតាធិបតេយ្យ ទើបខ្លែងត្រូវបានចាត់ទុកថាជាមេឬព្រះមហាក្សត្រិយានី ។ ខ្លែងព្នងក៏ត្រូវបានអ្នកស្រុក ហៅថា ខ្លែងមេកូន គឺមេជាព្រះមហាក្សត្រិយានី កូនជាប្រជារាស្ដ្រ ។
៣- សម័យចេនឡា (ស.វ ទី៧ ដល់ ទី៨)
សម័យចេនឡា នយោបាយទឹកមានភាពរឹងរឹតតែប្រសើរឡើងថែមទៀត ញ៉ាំងឱ្យមានការកសាងទីក្រុងធំៗនៅក្បែរមាត់ស្ទឹង និងញ៉ាំងឱ្យកសិកម្មកាន់តែមានការរីកចំរើន ឯពិធីបង្ហោះខ្លែងទំនងជាបានរៀបចំឡើង ប្រសើរជាងសម័យនគរភ្នំ ។
ប៉ុន្ដែ នៅពេលដែលចេនឡាគ្មានស្ថិរភាព នយោបាយនាស.វទី៨ ដោយទឹកដីត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺចេនឡាដីគោក និងចេនឡា លិចទឹក ហើយប្រទេសជាតិក៏ធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រានៃពួកជ្វាថែមទៀត នាំឱ្យអ្នកស្រុកពុំបានទទួលសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្ដ ដូច្នេះពេលនោះប្រហែលជាពុំមានឱកាសរៀបចំពិធីបង្ហោះខ្លែងឡើយ ។
៤- សម័យអង្គរ (គ.ស៨០២ ដល់ ១៤៣១)
សម័យអង្គរ ជាសម័យដ៏រុងរឿងបំផុតនៃប្រវត្ដិសាស្ដ្រខ្មែរបានផ្ដើមឡើងនាគ.ស ៨០២ ដោយវីរមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានរំដោះប្រទេសផុតពីការត្រួតត្រារបស់ពួកជ្វា មក។ ក្នុងសម័យអង្គរប្រជានុរាស្ដ្របានសុខក្សេមក្សាន្ដ និងមានចិត្ដជ្រះថ្លាគោរពតាមជំនឿ ព្រហ្មញ្ញសាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ចូលរួម ដោយក្ដីរីករាយបំផុតក្នុងការកសាងប្រាសាទល្អៗវិចិត្រ ព្រមទាំងផ្លូវថ្នល់ ស្ពានពេញផ្ទៃប្រទេស ។ ភាពរុងរឿងនោះ ដោយសារនយោបាយទឹកត្រឹមត្រូវ មានការជីកបារាយណ៍ធំៗ ប្រឡាយទឹក ធ្វើឱ្យមានទឹកបរិបូណ៌ ញ៉ាំងឱ្យកសិកម្មលូតលាស់ជាអតិបរមា ហើយជីវភាពរបស់ប្រជារាស្ដ្របានស្គាល់នូវភាពសម្បូណ៌សប្បាយរុងរឿង យ៉ាងពិតប្រាកដ ។ តាមលោកជីវតាខ្វាន់ អ្នកការទូតចិន ដែលបានមកកាន់អង្គរនាគ.ស១២៩៦-១២៩៧ បានឱ្យដឹងថា ខ្មែរសម័យអង្គរអាចធ្វើស្រែបាន៣ឬ៤ដងក្នុងមួយឆ្នាំ ។
ដោយសារកសិកម្មរីកលូតលាស់ ពិធីបង្ហោះខ្លែងជាព្រះរាជពិធីមួយដ៏សំខាន់ ដែលជារៀងរាល់ឆ្នាំ តាមជំនឿព្រហ្មញសាសនា ទាក់ទងនឹងកសិកម្ម ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានប្រារឰពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័លនាដើមរដូវវស្សា ដើម្បីគោរពទេព្ដាដី និងជាព្រះរាជកិច្ច បើករដូវធ្វើស្រែចំការ ហើយនាដើមរដូវប្រាំងប្រារឰពិធីបង្ហោះខ្លែងដើម្បីសម្ដែងនូវការគោរព និងដឹងគុណចំពោះព្រះពាយ ក្នុងការបង្កធាតុអាកាសល្អសំរាប់អ្នកស្រុកច្រូតកាត់ប្រមូលផល ។ យោងតាមសិលាចារឹក គ.ស៩៧២ បានឱ្យដឹងថា នាសម័យអង្គរ ខ្លែងជាវត្ថុសក្ការៈ ។
ប៉ុន្ដែភាពថ្កុំថ្កើងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតនៃ សម័យអង្គរ បានបញ្ចប់ទៅវិញជាមួយនឹងភាពសោកសៅដ៏ជូរចត់ក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ខ្មែរនាគ.ស ១៤៣១ ដោយសារទ័ពសៀមសម័យក្រុងអយុធ្យាវាយលុកចូលក្រុងអង្គរ បង្កឱ្យបែកបាក់សង្គមគ្រួសារខ្មែរ រហូតដល់ត្រូវចាកចោលនាឆ្នាំ១៤៣២ ដោយព្រះបាទចៅពញាយ៉ាត។ ចាប់ពីពេលនោះមក អារ្យធម៌ខ្មែរ ចុះអន់ថយ និងផ្នែកខ្លះនៃវប្បធម៌ខ្មែរត្រូវ បាត់បង់ និងបាត់តម្លៃដូចជា សិល្បៈ ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ ក្នុងនោះខ្លែងត្រូវបានគេបំភ្លៃ ឱ្យយល់ថា ជាវត្ថុចង្រៃទៅវិញ ហើយព្រះ រាជពិធីបង្ហោះខ្លែងក៏ពុំប្រារឰតាំងពីពេលនោះមក។
៥- រជ្ជកាលព្រះបាទសត្ថាទី១ (គ.ស ១៥៧៦-១៥៩៥)
រហូតមកដល់ រជ្ជកាលព្រះសត្ថាទី១ ទើប មានអ្នកស្រុកខ្មែរបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញ ។ ភស្ដុតាងគឺនាឆ្នាំ១៥៩០ ជនជាតិព័រទុយហ្គេ ម្នាក់ឈ្មោះ Quiroga de San Antonio បានមកទស្សនាស្រុកខ្មែរ សរសេរថា ខ្មែរបង្ហោះ ខ្លែងដែលមានឆ្អឹងធ្វើពីដើមបបុស តួខ្លែង ពាសដោយក្រដាស ហើយខ្លែងនោះបន្លឺ សម្លេងយ៉ាងពីរោះពេលហោះឡើងលើ អាកាស ។
ទោះបីមានការបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញក៏ ដោយ ក៏ពុំមានព័ត៌មានឱ្យដឹងប្រាកដថា មហាក្សត្របានប្រារឰព្រះរាជពិធីបង្ហោះ ខ្លែងឡើយ ។
៦- រជ្ជកាលព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៍ (គ.ស ១៦០៣-១៦១៨)
ពីគ.ស ១៦០៣ ដល់១៦១៨ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបរមរាជាស្រីសុរិយោពណ៍ មានព័ត៌មាន ឱ្យដឹងថា ព្រះមហាក្សត្របានប្រារឰព្រះរាជ ពិធីបង្ហោះខ្លែងឡើងវិញ ប៉ុន្ដែតាមជំនឿព្រះ ពុទ្ធសាសនា ។
៧-រជ្ជកាលព្រះបាទអង្គឌួង (គ.ស ១៨៤០-១៨៥៩)
ព្រះបាទអង្គឌួង ជាព្រះរាជាមួយអង្គ ប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ យកព្រះទ័យទុក ដាក់បំផុតខាងព្រះពុទ្ធសាសនា និងរៀបចំឱ្យ មានសន្ដិភាពក្នុងប្រទេស ។ ព្រះអង្គបាន កសាងប្រទេសឡើងវិញ ដោយលើកតម្កើង ជីវភាពប្រជារាស្ដ្រ និងលើកផ្លូវមួយពីរាជ ធានីឧដុង្គទៅកំពតដើម្បីភ្ជាប់កំពង់ផែសមុទ្រ និងផ្លូវ មួយទៀតពីឧដុង្គទៅកំពង់ហ្លួង ដែល ជាកំពង់ផែដ៏សំខាន់តាមមាត់ទន្លេ ។ ក្នុងការ ការពារសម្បត្ដិធម្មជាតិ ព្រះអង្គបានហាមការ បរបាញ់សត្វ និងមិនឱ្យនេសាទត្រីដោយប្រើ ព្រួលរាំងពេញព្រែកឡើយ ។ ខាងវិស័យវប្ប ធម៌ ព្រះបាទអង្គឌួង បានបង្កើតសាលាតាម វត្ដជាច្រើន និងលើកទឹកចិត្ដអ្នកប្រាជ្ញកវី ដើម្បីជួយលើកតម្កើងអក្សរសាស្ដ្រខ្មែរ ។ ព្រះអង្គជាអ្នកនិពន្ធដ៏ឆ្នើមមួយរូប ខាងផ្នែក អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ។
រៀង រាល់ឆ្នាំ ចាប់ពីថ្ងៃ ១២កើត ដល់ថ្ងៃ ១៥កើត ខែមិគសិរ នៅក្នុងវាំងនារាជធានី ឧដុង្គ ព្រះបាទអង្គឌួងតែងប្រារឰព្រះរាជពិធី បង្ហោះខ្លែងតាមបែបព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយ មានសង់រោងពិធី៥អន្លើ ហើយនិមន្ដព្រះសង្ឃ រាជាគណៈចំរើនព្រះបរិត្ដនៅគ្រប់រោងទាំង ៥ ដែលមានតាំងគោម និងខ្លែងចំនួន៥ ។ ព្រះ រាជពិធីនេះ ប្រារឰឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះ ចូឡាមណីចេតិយ និងដើម្បីបួងសួងកុំឱ្យមាន ភ្លៀងឬទឹកជំនន់ក្នុងឱកាសច្រូតកាត់ ព្រម ទាំងដើម្បីសុភមង្គល និងសុខសន្ដិភាព សំរាប់ អ្នកស្រុកទូទាំងនគរខ្មែរ ។
ចាប់តាំងពីព្រះបាទអង្គឌួងសោយទិវង្គត នាឆ្នាំ១៨៥៩ទៅ ពិធីបង្ហោះខ្លែងពុំមានព្រះ មហាក្សត្រជំនាន់ក្រោយៗ រៀបចំជាព្រះរាជ ពិធីទៀតឡើយ ។ ប៉ុន្ដែសកម្មភាពបង្ហោះ ខ្លែង អ្នកស្រុកនៅតែបង្ហោះកំសាន្ដសប្បាយ នារដូវច្រូតកាត់រៀងរាល់ឆ្នាំរហូតដល់គ.ស ១៩៧០ ។
៨-សម័យ សង្គមរាស្ដ្រនិយម(គ.ស ១៩៥៣- ១៩៧០)នាគ.ស ១៨៦៣ គឺបួនឆ្នាំក្រោយពីព្រះ បាទអង្គឌួងសោយទិវង្គត នគរខ្មែរយើងបាន ធ្លាក់ក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ។ ចាប់ពី ពេលនោះមក សកម្មភាពបង្ហោះខ្លែងរបស់ អ្នកស្រុកមិនទៀងទាត់ឡើយ ព្រោះកំរិតជីវ ភាពមិនសម្បូរសប្បាយ និងពុំមានសេរីភាព។ ប៉ុន្ដែព្រឹទ្ធាចារ្យ និងវត្ដលោកមានតួនាទីសំខាន់ ណាស់ក្នុងការថែរក្សាវប្បធម៌ជាតិ ក្នុងនោះ ក៏មានប្រពៃណីនៃការបង្ហោះខ្លែងផងដែរ ។ អ្នកស្រុកខ្មែរបានចំណាយពេលរងទុក្ខវេទនា ជិត១០០ឆ្នាំ រស់នៅក្រោមអាណាព្យាបាលរបស់បារាំង។
ថ្ងៃទី៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ ប្រទេសជាតិទទួល បានឯករាជ្យឡើងវិញ ដោយសារស្នាព្រះ ហត្ថសម្ដេចព្រះឧបយុវរាជនរោត្ដមសីហនុ។ ចាប់ពីពេលនោះមកដល់គ.ស១៩៧០ ប្រទេស ជាតិមានការរីកចំរើនលើគ្រប់វិស័យ និង ល្បីពេញពិភពលោកថា ព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា ជាកោះសន្ដិភាព ។ វិស័យកសិកម្មមាន ការរីកចំរើន និងបាននាំចេញអង្ករទៅលក់នៅ បរទេសក្នុងមួយឆ្នាំ៥០០.០០០តោន ឯជីវភាពរបស់ប្រជារាស្ដ្រសម្បូរសប្បាយនិង ថ្លៃថ្នូរ ។ ដោយសារកសិកម្មមានការរីកចំរើន បែបនោះហើយ បានជាអ្នកស្រុកខ្មែររីករាយ នាំគ្នាបង្ហោះខ្លែងគ្រប់ប្រភេទនៅតាមវាល ស្រែចំការនារដូវច្រូតកាត់ និងក្រោយការច្រូត កាត់ ។ ពេលយប់ក្រោយពីបញ្ចប់ការបោក បែន អ្នកភូមិនាំគ្នាយកខ្លែងគោម ខ្លែងព្នង ទៅបង្ហោះ រួចហើយពួកគាត់ត្រឡប់មកដេក ស្ដាប់សម្លេងឯកតាមផ្ទះរៀងខ្លួន ឬប្រមូល គ្នាស្ដាប់សម្លេងឯកនៅទីណាមួយ ដោយមាន ដុតដំឡូង ឬក្រឡានទទួលទានយ៉ាងសប្បាយ ទៀតផង ។ ពេលថ្ងៃ កុមារា-កុមារីតែងនាំ គ្នាបង្ហោះខ្លែងកណ្ដូង ខ្លែងកន្ទោង ខ្លែងប្របៅ និងខ្លែងក្នស់ ដោយទឹកមុខញញឹមស្រស់ ។ ប៉ុន្ដែសង្គ្រាមជាងពីរទសវត្សចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧០ ព្រមទាំងរបបខ្មែរក្រហមបានធ្វើឱ្យ អ្នកស្រុកខ្មែរអត់បាយ បែកបាក់ ស្លាប់ និង និរាសព្រាត់គ្រួសារ ។
វប្បធម៌ខ្មែររលត់ជាថ្មី ហើយសកម្មភាព បង្ហោះខ្លែងក៏បាត់បង់ទៅ ។
៩-ខ្លែងឯក ពីគ.ស ១៩៩៤-២០០៤
ឆ្នាំ១៩៩២ មានសេសសល់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាស់ៗមួយចំនួនតូចដែលស្រឡាញ់ខ្លែង បាន ខិតខំធ្វើខ្លែងឯកបង្ហោះឡើងវិញ តែមានការ ប្រុងប្រយ័ត្នបំផុត ព្រោះតាមវាលស្រែចំការ មួយចំនួននៅមានសេសសល់គ្រាប់មីន ។ ថ្ងៃ ទី៣១ ខែធ្នូ ១៩៩៤ រដ្ឋមន្ដ្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានអនុញាតឱ្យរៀបចំ មហោស្រពខ្លែងលើកទី១ តាមគំនិតផ្ដួចផ្ដើម និងការស្នើសុំរបស់លោកស៊ឹម សារ៉ាក់ ដោយ ប្រមូលបានអ្នកស្នេហាខ្លែងចំនួន២៧នាក់ មកពីខេត្ដចំនួន៩ ជួបជុំគ្នានៅមាត់ទន្លេ បាសាក់(បច្ចុប្បន្នជាសួនច្បារសម្ដេចហ៊ុន សែន) រាជធានីភ្នំពេញ ។ ចាប់តាំងពីពេល នោះខ្លែងព្នងឬខ្លែងឯកបានរស់ឡើងវិញ ហើយមហោស្រពបង្ហោះខ្លែងក៏បានប្រារឰ ឡើងរៀងរាល់ឆ្នាំ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៩មកទល់ បច្ចុប្បន្ន ។ ខ្លែងឯកមិនត្រឹមតែបានរស់ឡើង វិញធ្វើឱ្យខ្មែរជំនាន់ក្រោយបានស្គាល់ និង ស្រឡាញ់ប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបានផ្សព្វ ផ្សាយនូវនិមិត្ដរូប សន្ដិភាព សុភមង្គល និង ក្លាយជាអត្ដសញាណវប្បធម៌ខ្មែរហើយល្បី ល្បាញលើឆាកអន្ដរជាតិទៀតផង ។ ចាប់ ពីឆ្នាំ១៩៩៤មក ខ្លែងឯកបានចូលរួមមហោ ស្រពខ្លែងអន្ដរជាតិ ចំនួន១៧ដង ដូចជាមហោ ស្រពខ្លែងនៅប្រទេសបារាំង អ៊ីតាលី អង់គ្លេស ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី និងវៀតណាម ។
ការរស់ឡីងវិញនៃ ខ្លែងឯកជាការបញ្ជាក់ ថា មាតុភូមិកម្ពុជាមានសន្ដិភាព និង សុភមង្គលសំរាប់អ្នកស្រុកខ្មែរ ។
១០-លក្ខណសម្បត្ដិពិសេសរបស់ “ខ្លែងឯក”
ក-ខ្លែងឯកបំពាក់ដោយឯក ដែលជា ឧបករណ៍ភ្លេង បន្លឺបានច្រើនសម្លេងយ៉ាង ពីរោះ ពេលហោះឡើងលើអាកាស ។
ខ-ការ បង្ហោះខ្លែងឯកកំសាន្ដសប្បាយ គឺការបង្ហោះជាសហគមន៍ ។
គ-ពេល អ្នកស្រុកមានឱកាសបង្ហោះ ខ្លែង គឺបង្ហាញឱ្យដឹងថា អ្នកស្រុកមានសេរីភាព និង ប្រទេសជាតិមានសន្ដិភាព ។
ឃ-ខ្លែងឯក តំណាងឱ្យមានមាតាខ្មែរ ឬអ្នកដឹកនាំប្រទេសខ្មែរ ។
សមដូចព្រះរាជសម្ភារបានសរសេរក្នុង ច្បាប់ព្រះរាជនេតិនាសតវត្សទី១៧ “ខ្លែង ហើរដ្បិតខ្យល់ មេថ្កើងដ្បិតពល រក្សាឱ្យសុខ ទ្រព្យគ្រង់ដ្បិតស្រី ចេះសំចៃទុក ផ្ទះធំស្រណុក ដ្បិតភរិយាជា” ៕ (ដកចេញពីការសែតកោះសន្តិភាពថៃ្ងទី26/04/2010)
Subscribe to:
Posts (Atom)